Một năm trước, khi Campuchia thông báo sẽ đưa môn cờ ốc vào SEA Games 32, Trưởng môn cờ thuộc Tổng cục Thể dục Thể thao Nguyễn Minh Thắng còn đăng lên Facebook nhờ người thân quen tìm những kỳ thủ biết chơi môn lạ lẫm này. Tuy nhiên, ông không chọn được ai để đưa vào đội tuyển. Sau đó, Liên đoàn cờ Việt Nam thông báo rộng rãi về việc tuyển chọn kỳ thủ cờ ốc cho SEA Games 32. Kể từ đó, những kỳ thủ cờ vua mới bắt đầu nghiên cứu cách chơi môn này, vì hai môn có nhiều điểm giống nhau.
Kỳ thủ Tôn Nữ Hồng Ân trong ván đấu đối thủ Philippines chiều 2/5/2023, nội dung cờ tiêu chuẩn đồng đội cờ ouk chatrang SEA Games 32 tại Phnom Penh, Campuchia. Ảnh: Lâm Thoả
Bàn cờ vua có 64 ô theo hình vuông 8×8, mỗi bên có 16 quân ban đầu, gồm một vua, hậu, hai tượng, mã, xe và tám tốt. Các quân xếp dàn thành hai hàng ngang đầu tiên ở mỗi bên, tại vị trí ban đầu. Tốt ban đầu có thể đi một hoặc hai ô, sau đó chỉ được đi mỗi lần một ô, ăn quân chéo một ô và khi xuống hàng ngang cuối sẽ được phong cấp thành hậu, xe, tượng hoặc mã tuỳ theo ý thích.
Trong cờ vua, mã đi theo hình chữ L, không bị cản bởi quân khác. Tượng đi theo đường chéo, không giới hạn số ô. Xe đi theo đường thẳng hoặc ngang và cũng không giới hạn số ô. Hậu là quân mạnh nhất trong cờ vua, có khả năng đi và ăn quân giống xe và tượng kết hợp lại. Kỳ thủ sẽ thắng khi chiếu hết đối phương, tức là chiếu khi đối thủ không có nước đỡ hoặc vua không còn đường di chuyển hợp lệ.
Cờ ốc, xuất phát từ chữ ouk trong tiếng Khmer, tức là cờ vua. Người Campuchia gọi môn này là ouk chatrang, chhoeu trang, hay chaturang. Người ngoài Campuchia thường gọi môn này là cờ Khmer. Nó gần giống hoàn toàn cờ makruk của Thái Lan, môn thể thao khá phổ biến ở nước này.
Bàn cờ ốc cũng giống cờ vua, nhưng không chia màu ô thành trắng, đen như cờ vua. Mỗi bên cũng có 16 quân cờ, gồm một vua, hậu, hai tượng, mã, xe và tám tốt. Cách người Campuchia gọi tên các quân cờ ốc có thể khác, chẳng hạn xe là thuyền, còn tốt là cá.
Vị trí xuất phát ban đầu của cờ ốc khác ở chỗ hai vua được đặt chéo nhau, chứ không đối diện nhau như cờ vua. Các quân tốt cũng được đặt ở hàng ngang thứ ba và thứ sáu, thay vì thứ hai và thứ bảy như cờ vua. Cờ ốc không có những nước đặc biệt như nhập thành, bắt tốt qua đường, hay tốt đi hai ô lúc ban đầu.
Vua trong cờ ốc di chuyển giống cờ vua, nhưng nước đầu tiên có thể đi như một quân mã.
Hậu trong cờ ốc lại nằm trong nhóm yếu, do mỗi lần chỉ được đi chéo một ô, giống quân sĩ trong cờ tướng. Ở nước đi đầu tiên, hậu có thể tiến hai ô như tốt, với điều kiện quân tốt trước mặt đã di chuyển.
Tượng đi gần giống hậu, nhưng thêm một lựa chọn là tiến thẳng về phía trước một ô.
Cách di chuyển của mã và xe trong cờ ốc không có gì khác cờ vua. Điều đó có nghĩa xe mạnh nhất trên bàn cờ, do là quân duy nhất không bị giới hạn số ô trong mỗi lượt đi. Nó có thể đi từ hàng một lên hàng tám chỉ trong một nước, trong khi các quân còn lại mất ít nhất bốn nước trở lên.
Tốt (cá) trong cờ ốc cũng đi thẳng một ô, ăn chéo một ô, không đi lùi. Nhưng khi đến hàng sáu, cá được coi là “vượt vũ môn”, trở thành cá thăng cấp. Khi đó, nó có khả năng di chuyển và ăn quân giống hậu trong cờ ốc, tức là đi chéo một ô và có thể đi lùi. Số cá được phép thăng cấp không giới hạn, lên đến tám quân.
Cách xếp quân ban đầu trong cờ ốc. Ảnh: CEN
Trong cờ ốc, kỳ thủ sẽ thắng khi chiếu hết đối phương, hoặc đối thủ hết thời gian, cũng như cờ vua.
Kỳ thủ Tôn Nữ Hồng Ân và Phạm Thanh Phương Thảo vừa đoạt HC vàng đầu tiên tại SEA Games 32 chiều 2/5, ở nội dung nữ hai người cờ tiêu chuẩn 60 phút. Sau thành tích này, Hồng Ân nói rằng cô thấy cờ ốc có nhiều điểm thú vị, đặc biệt là luật săn vua và quy tắc đếm.
Quy tắc săn vua gồm hai loại, đầu tiên là trong trường hợp không bên nào còn tốt ban đầu, tức là chúng bị bắt hết hoặc đã thành cá thăng cấp. Khi đó, bên yếu thế có thể hô thành tiếng để đối thủ bắt đầu săn vua. Trong 64 nước kế tiếp, nếu bên ưu thế không thể chiếu hết, ván cờ sẽ hoà.
Quy tắc săn vua thứ hai là khi bên yếu thế chỉ còn quân vua trên bàn cờ. Họ cũng sẽ bắt đầu đếm từ tổng số quân trên bàn cờ cộng thêm 1. Nhưng bên ưu thế có bao nhiêu nước đi để chiếu hết còn phải phụ thuộc vào số quân họ có trên bàn cờ. Nếu bên ưu còn hai xe, số nước đi là 8 trừ tổng số quân trên bàn cờ. Nếu còn một xe, số nước là 16 trừ tổng số quân trên bàn cờ. Nếu còn hai tượng, số nước là 22 trừ tổng số quân trên bàn cờ. Nếu còn hai mã, số nước là 32 trừ tổng số quân trên bàn cờ. Nếu còn một tượng, số nước là 44 trừ tổng số quân trên bàn cờ. Nếu còn một mã hoặc một hậu, số nước là 64 trừ tổng số quân trên bàn cờ.
Chẳng hạn bên ưu còn hai xe lúc đối thủ bắt đầu đếm, họ sẽ phải chiểu hết trong bốn nước kế tiếp. Khi đó, bên yếu thế bắt đầu đếm từ 5 đến 8 (do còn bốn quân trên bàn cờ), chứ không phải từ 1. Chẳng hạn bên ưu còn hai tượng, hai mã, năm tốt, một hậu, bên yếu thế sẽ đếm từ 13 đến 22 (do còn 12 quân trên bàn). Khi đó, bên ưu sẽ phải chiếu hết sau 10 nước.
Trong lúc bên yếu đưa vua chạy trốn mà bắt được một quân của đối thủ, họ sẽ không phải đếm lại từ đầu.
Những quy tắc phức tạp trên cho thấy cờ ốc cũng có nhiều điểm khác cờ vua. Tuy nhiên, cả 10 kỳ thủ Việt Nam đấu cờ ốc tại SEA Games 32 đều học cờ vua chuyên nghiệp từ nhỏ. Họ đều có danh hiệu Kiện tướng FIDE (FM, WFM), hoặc Kiện tướng Quốc tế (IM, WIM) trong cờ vua, trước khi chuyển sang cờ ốc. Trong đó, kỳ thủ Võ Thành Ninh đang đứng thứ chín Việt Nam ở cờ vua, vẫn thường chơi ở các giải mạnh trong nước.
Do không đủ khả năng vào đội tuyển cờ vua quốc gia, họ chuyển sang học cờ ốc và trong chưa đầy một năm đã có thể đại diện Việt Nam dự Đại hội. Ngoài HC vàng đôi nữ 60 phút đã nằm chắc trong tay, Việt Nam cũng có hai đại diện vào bán kết đơn nam 5 phút, là Hoàng Nam Thắng và Nguyễn Quang Trung.
SEA Games 33 sẽ diễn ra tại Thái Lan, và nhiều khả năng cờ vua sẽ lại không được xuất hiện, thay vào đó là cờ makruk giống cờ ốc. Việt Nam hoàn toàn có thể biến môn này là một mỏ vàng thể thao trí tuệ khác trong khu vực, sau cờ vua hay cờ tướng.
Xuân Bình
