Chiều 16/6, Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế phối hợp với Bảo tàng Lịch sử quốc gia báo cáo sơ bộ kết quả khảo cổ học giai đoạn hai di tích núi Bân – đàn Nam Giao thời Tây Sơn, ở phường An Tây, TP Huế.
Trên cơ sở vết tích móng kè đá, gạch được phát hiện ở lần khai quật giai đoạn một tháng 7/2022, chuyên gia Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã mở rộng các hố đào giai đoạn hai trên 200 m2 và phát triển nối tiếp ở các mặt để làm rõ hơn quy mô, kết cấu phần chân của đàn tế núi Bân. Mục đích là xác định quy mô, kết cấu nguyên gốc phục vụ công tác bảo tồn, xây dựng thành di tích quốc gia đặc biệt.
Khu vực núi Bân được khảo cổ học. Ảnh: Văn Thể Huế
Từ hai hố đào trung tâm, các chuyên gia xác định đàn tế núi Bân vốn là núi đá tự nhiên được cải tạo thành đàn tế 3 tầng hình nón cụt. Bề mặt các tầng đều được bồi đắp bởi đất sét vàng thuần, lẫn sỏi cuội và đá dăm. Ngoài những cạnh đàn là vách núi đá tự nhiên, nhiều vị trí được xây xếp, bổ sung bằng gạch đá tạo thành mặt bằng hình bát giác (mỗi cạnh dài 32-33 m).
Tầng một bề mặt phía bắc và đông rộng gần 8 m, riêng phía tây thu hẹp 6,8 m và phía nam phình rộng đến 9,7 m. Tầng hai có bề mặt rộng 6,5-7,1 m. Trong khi đó tầng ba trên cùng – nơi thiết ngự cho Quang Trung hoàng đế làm lễ, có dạng tròn gần hình trứng với đường kính chiều bắc – nam rộng 19 m, đông – tây rộng 17,8 m, mặt nền bằng phẳng. Di vật tìm thấy là đá sa phiến dạng hòn, cục màu vàng nhạt, hoặc diệp thạch màu tím nhạt, xám xanh, xám trắng, đan xen là mảnh gạch vỡ. Niên đại gạch tập trung vào thế kỷ 18.
Từ những kết quả thu được, các chuyên gia đánh giá đàn tế thời Tây Sơn ở núi Bân có kỹ thuật xây dựng đơn giản, lợi dụng địa thế núi đá tự nhiên, được ban xẻ, bồi đắp tạo thành quy mô, kết cấu đặc biệt. Điều này phản ánh rõ tính chất gấp gáp trong việc xây dựng, lên ngôi hoàng đế của Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ. Tuy gấp gáp, những nhà thiết kế đương thời vẫn có ý thức quy hoạch, đem đến sự hài hòa, cân đối và đảm bảo thuyết tam tài “Thiên – Địa – Nhân” với 3 tầng hình tròn phía trên ở núi Bân.
Riêng với đế đàn hình bát giác là một sự khác biệt, độc đáo chưa từng gặp đối với các loại hình đàn tế gia trên thế giới. Cũng ở đợt khai quật lần này, các chuyên gia còn phát hiện dấu tích của hệ thống bậc cấp lên xuống phía tây bắc của đàn tế. Điều này cho thấy phù hợp yếu tố phong thủy, liên quan trực tiếp đến cung mệnh và tuổi của Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ.
Nhà nghiên cứu Đỗ Bang đưa ra đánh giá. Ảnh: Võ Thạnh
Nhà nghiên cứu lịch sử Đỗ Bang, nguyên Chủ tịch Hội khoa học lịch sử tỉnh Thừa Thiên Huế, cho rằng cần khai quật khảo cổ giai đoạn ba ở núi Bân để xác định rõ hơn về hình thế đàn Nam Giao thời Tây Sơn, đồng thời lên phương án bảo vệ những dấu tích xuất lộ ban đầu bởi thời tiết mưa nhiều ở Huế.
“Đàn tế này rất độc đáo và đặc biệt, gắn liền với nơi vua Quang Trung lên ngôi. Sở Văn hóa Thể thao tỉnh cần sớm hoàn thiện hồ sơ đề nghị nơi đây trở thành di tích quốc gia đặc biệt, sớm giải tỏa mồ mả, nhà dân xung quanh”, ông Bang đề nghị.
TS Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế, đánh giá việc khai quật khảo cổ học di tích núi Bân giai đoạn hai đã phần nào xác định rõ kết cấu đàn tế giao triều Tây Sơn ở núi Bân, tạo thuận lợi trong việc xây dựng hồ sơ đề nghị Thủ tướng công nhận nơi này là di tích quốc gia đặc biệt.
Tiến sĩ Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế. Ảnh: Võ Thạnh
Núi Bân có các tên gọi khác là Hòn Thiên (Thiêng), núi Ba Tầng, núi Ba Vành, cao 43 m, nằm ở phía nam núi Ngự Bình. Cuối năm 1788, Bắc Bình vương Nguyễn Huệ đã tổ chức lễ lên ngôi hoàng đế, lấy niên hiệu là Quang Trung tại đây, sau đó kéo quân ra Bắc đánh tan quân Mãn Thanh do Tôn Sĩ Nghị chỉ huy.
Trong suốt gần 100 năm qua, di tích núi Bân đã được xếp hạng và đưa vào diện cần bảo vệ. Gần đây nhất, năm 2008 đã có một dự án chỉnh trang, tôn tạo di tích núi Bân cùng với xây dựng quảng trường và tượng đài của Hoàng đế Quang Trung với tổng diện tích hơn 25.000 m2 ngay bên cạnh.
Võ Thạnh
